شەرىپجان ئەخمىدى سوۋېت ئىتتىپاقى پارچىلانغاندىن كېيىن، 1992-يىلى موسكۋادا ئۇيغۇر جەمئىيىتى قۇرۇش ئۈچۈن ھەرىكەت قىلىپ، باشقا بىر قىسىم ئالىملار ۋە زىيالىيلارنىڭ قوللىشى بىلەن ئۇيغۇر جەمئىيىتى قۇرغان.
ئالماس ئاپىسىنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلاپ ئۈمىدكە تولغانلىقىنى ھەمدە ئاپىسىنىڭ قەيسەرلىكىدىن ئىلھام ئالغانلىقىنى، ئايالى ۋە ئاپىسى ئەركىنلىككە، ئادالەتكە ئېرىشكەنگە قەدەر ئۆزىنىڭ چەتئەلدىكى پائالىيەتلىرىنى توختاتمايدىغانلىقىنى تەكىتلىدى.
ئەينى ۋاقىتتىكى يەھۇدىيلار دۇچ كەلگەن زور كۆلەملىك قىرغىنچىلىق بىلەن ئۇيغۇر جەمئىيىتى نۆۋەتتە باشتىن كەچۈرۈۋاتقان ئېغىر سىياسىي باستۇرۇش خاراكتېر جەھەتتە قانداق ئوخشاشلىققا ئىگە؟
ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقىنىڭ «قىرغىنچىلىقلارنىڭ ئالدىنى ئېلىش» خىزمەت گۇرۇپپىسىدا ئۇيغۇرلار دۇچ كېلىۋاتقان كىشىلىك ھوقۇق زىيانكەشلىكلىرى، مەدەنىيەت قىرغىنچىلىقى ۋە باشقا مەسىلىلەر ئاساسىي تېما سۈپىتىدە مۇزاكىرە قىلىنغان.
فاتما تۇنجەر: «خىتاينىڭ ئېغىر بېسىم ۋە زۇلۇملىرى ئاستىدا سىنىلىۋاتقان ئۇيغۇر قېرىنداشلىرىمىز يالغۇز تاشلاپ قويۇلدى ۋە چارىسىز قالدى. خىتاي رايوندا ئىرقىي قىرغىنچىلىق ئېلىپ بېرىلىۋاتىدۇ، ئەپسۇسكى، بىزنىڭ سىياسەتچىلەر ھازىرغىچە مەزلۇم ئۇيغۇرلارنى قوللاپ باياناتمۇ بەرمىدى.»
«شەرقىي تۈركىستاندىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئېچىنارلىق تارىخىي قىسمىتىگە بېغىشلانغانلىقى ئۈچۈن كۆپلىگەن ئەسەرلەرنى زامان كۆتۈرەلمەي نەشر قىلىنمىدى. جۈملىدىن ‹ئازادلىق يولى› رومانىمۇ دەۋرنىڭ بوران-چاپقۇنلىرىغا ئۇچرىغان.»
تۈركىيەنىڭ قىرىقلارئەلى ۋىلايىتىدىكى پەھلىۋانكۆي كۆچمەنلەرنى قايتۇرۇش مەركىزىدە تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان ئەخمەت شەمشىدىن بۇ خىل ئەنسىزلىك ئىچىدە ياشاۋاتقان ئەنە شۇنداق ئۇيغۇرلارنىڭ بىرىدۇر.
بۇ يىل ئۇيغۇر رايونىنىڭ كۆپ ساندىكى يېزا-بازارلىرىدا قۇربان ھېيت نامىزى ئوقۇلمىغان، بۇنىڭغا كىشىلەردىكى مەسچىتكە بېرىشتىن قورقۇش ۋە مەسچىتلەردە ئىماملىق قىلغۇدەك دىنىي زاتلارنىڭ بولماسلىقى سەۋەب بولغان.
«مۇھاپىزەتچى» گېزىتى بۈگۈن، تۇرپان ساياھەت ئىدارىسىنىڭ ساياھەت يېتەكچىسى ئابدۇراخمان مەمەتنىڭ لاگېردىكى تۇغقانلىرىنىڭ سالام خېتىنى ئاشكارىلىغانلىقى سەۋەبلىك تۇتقۇن قىلىنغانلىقىنى خەۋەر قىلدى.
مەزكۇر ئورگاننىڭ قۇرۇلۇشى 2017-يىلىدىن بۇيان نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتى تەرىپىدىن ئىشلىنىپ كېلىۋاتقان «نامسىز ئۇيغۇر مەھبۇسلىرىنى تىزىملاش» خىزمىتىنىڭ مۇنتىزىم خىزمەت باسقۇچىغا كىرگەنلىكىدىن دېرەك بېرىدىكەن.
مەرھۇمنىڭ جىسمى بۇ دۇنيادىن كەتكەن بولسىمۇ، ئەمما ئۇنىڭ ئىسمى بىلەن قويۇلغان كۈرەش ئىرادىسى ھېلىھەم ئۇنىڭ يالقۇنلۇق مىسرالىرىدا، ۋەتەن ئىشقىدا ئۇرۇلغان دۇتارلىرىنىڭ تارلىرىدا ياڭرىماقتا.
ئىسلام دۇنياسىدىكى مەشھۇر دەۋەتچى دىنىي ئالىم دوكتور زاكىر نايىك دۇنيادا ئەڭ ئېغىر زىيانكەشلىككە ئۇچراۋاتقان مۇسۇلمان مىللەتنىڭ ئۇيغۇرلار ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.
